در روایات صدقه به عنوان امری مستحب چنان مورد تأکید قرار گرفته است که می توان آن را در زمره مستحبات موکد برشمرد.

«امام صادق(ع) فرمود: برای شیطان هیچ چیز از صدقه دادن مؤمن گران تر نیست. و صدقه قبل از آن که به دست بنده برسد، در دست پروردگار متعال قرار می گیرد.» (وسایل الشیعه، ج9، ص406)

آن حضرت(ع) در بیان ارزش و اهمیت صدقه دادن به این نکته اشاره می کند که صدقه از چیزهایی است که خداوند خود به طور مستقیم آن را از بنده می پذیرد و پیش از آن که دست سائل به آن برسد در دستان خداوند قرار می گیرد. در یکی از فرمایش های آن حضرت(ع) آمده است که: «خدای متعال چیزی را خلق نکرد مگر آن که برای آن نگاهبانی است که آن را نگه می دارد، مگر صدقه که خدای متعال خودش آن را نگه می دارد و پدرم وقتی صدقه می داد، آن را در دست سائل قرار می داد، پس آن را از وی می گرفت و می بوسید و می بویید، سپس آن را به سائل برمی گرداند.»

این مضمون در روایات دیگر هم وارد شده و شخص باید بداند که صدقه در دست چه کسی قرار می گیرد؛ از این رو نه تنها منت گذاری و تکبر در هنگام صدقه دادن امری ناپسند شمرده شده، بلکه هرگونه آزار و منت گذاری در واقع، منت نهادن بر خداوند بلندمرتبه است. بنابراین انسان می بایست همواره مواظبت نماید تا مبادا آزار و منتی از سوی وی واقع شود؛ زیرا تواضع و فروتنی از سوی صدقه دهنده به معنای خضوع نسبت به پروردگار است.

در روایات آمده است که هر کس صبح صدقه بدهد، از بلاهای آسمانی در آن روز مصون می ماند و اگر در اول شب صدقه دهد، از بلاهای آسمانی در آن شب در امان می ماند، و اگر کسی خانواده مسلمانی را کفایت نماید، گرسنگی شان را رفع نماید، بدن آنها را بپوشاند و آبروی آنها را حفظ کند، از هفتاد حج برتر است.

امام باقر از علی بن ابیطالب- علیهما السلام- نقل می کند که: آن حضرت فرمود: روزی یک دینار انفاق کردم، رسول خدا(ص)- به من فرمود: آیا نمی دانی که صدقه مؤمن از دستش بیرون نمی رود، تا آنکه از دهان هفتاد شیطان آزاد گردد (همه گویند: نده!) و در دست سائل قرار نگیرد، تا نخست در دست خدای بزرگ قرار گیرد، آیا خداوند چنین آیه ای نفرموده: آیا ندانسته اند که این فقط خداست که توبه را از بندگانش می پذیرد و صدقات را می گیرد. (اما علمت ان صدقه المؤمن لاتخرج من یده حتی یفک بها عن لحی سبعین شیطانا و ما یقع فی ید السائل حتی یقع فی ید الرب تبارک و تعالی الم یقل هذه الایه: الم یعلموا ان الله هو یقبل عن عباده و یأخد الصدقات. سوره توبه، آیه104، بحار، ج96، ص.127)

برای صدقه واجب یا مستحب، فوائد بسیاری است که از خلال روایات و آیات استفاده می شود:

1- پاداش زیاد اخروی، چنانکه از پیامبر اکرم(ص) نقل شده: آگاه باشید هر که انفاق نماید به صدقه ای، برای اوست به وزن هر درهم، مانند کوه احد از نعمت های بهشت.(1)

2- صدقه در دست پروردگار قرارگیرد، چنانکه از امام صادق(ع)- نقل شده که فرمود: هیچ چیزی نیست مگر آنکه فرشته ای بر آن موکل است، جز صدقه، چه آنکه آن در دست خدا واقع می شود.(2)

3- با صدقه مال کم نخواهد شد، همانطور که از موسی بن جعفر(ع) از پدران بزرگوارش از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرمود: هیچگاه مال انسان با صدقه کم نخواهد شد، پس بدهید و نترسید.(3)

4- کمر شیطان را می شکند.(4)

5- مرگ بد را دفع می کند. (5)

6- عمر را زیاد می نماید.(6)

7- روزی را زیاد و فقر را برطرف سازد.(7)

8- شفا و دوای مریض است.(8)

9- از خطر خرابی محفوظ ماند.(9)

10- خانه و شهر را آباد سازد.(10)

11- قضاء حتمی آسمانی را برطرف کند.(11)

12- از اذیت درنده نگهداری نماید، چنانکه از حضرت رضا(ع) نقل شده: در زمانی بنی اسرائیل قحطی شدیدی سالیان پی درپی پدید آمد، در نزد زنی لقمه نانی بود، آن را در دهان گذاشت، سائلی او را صدا زد، زن گفت: در چنین وقتی ببخشم؟ آن را از دهان بیرون آورد و به سائل داد که ناگهان بچه کوچک او، در بیابان مورد حمله گرگ قرار گرفت، او را در دهان گرفت و فرار کرد. مادر بدنبال آن می دوید و فریاد می زد، پروردگار جبرئیل را فرستاد، بچه را از دهان گرگ گرفت و به مادر تحویل داد، فرمود: آیا خوشنود شدی؟ این لقمه بجای آن لقمه است.(12)

13- مال انسان را از تصرف اشرار حفظ می کند، چنانکه از پیامبر اسلام(ص) روایت شده، هر که در حالت اختیار، مال خود را از خوبان دریغ دارد، خداوند در حال اضطرار، مال او را نصیب اشرار کند.(13)

14- هفتاد در از شر و بدی را می بندد.(14)

15- تجارت سودمندی است، چه در دنیا و چه در آخرت، چنانکه از علی(ع) روایت شده: هرگاه گرسنه شدید، با خدا بوسیله صدقه سودا کنید.(15)

رسول اکرم(ص) فرمود: ان علی کل مسلم فی کل یوم صدقه ، قیل: من یطیق ذلک؟

قال (ص): اماطتک الاءذی عن الطریق صدقه ، و ارشادک الرجل الی الطریق صدقه ، و امرک بالمعروف صدقه ، و نهیک عن المنکر صدقه ، و ردک السلام صدقه

همانا برعهده هر مسلمانی است که در هر روز صدقه دهد، عرض شد: چه کسی توان انجام این کار را دارد؟ فرمود: اگر در مسیر و راه آنچه موجب اذیت رهگذر باشد برطرف سازی صدقه است، و راه نشان دادن به راهگذر صدقه است، و عیادت کردن مریض صدقه است، و امر به معروف و نهی از منکر صدقه است، و جواب سلام صدقه است. (بحارالانوار، ج 72، ص 05)

در اصول کافی آمده است: خداوند فرموده من برای هرچیز وکیلی قرار داده ام جز صدقه که خودم با دست خود می گیرم، حتی شخصی که یک دانه خرما یا نصف خرما را صدقه می دهد من آن را تربیت می کنم، مانند کسی که بچه خویش را تربیت می کند، درنتیجه آن یک دانه و نصف دانه در روز قیامت می آید و به اندازه کوه احد یا بزرگتر از آن جلوه می کند. (تفسیر احسن الحدیث، ج 4، ص 403)

در حدیث دیگری می خوانیم که مستحب است مریض با دست خود صدقه بدهد. صدقه دادن، فقر و نداری را دفع می کند و برخلاف ظاهر آن، که از دست دادن مالی است، خود عامل جلب و جذب نعمت و رهایی از فقر و بینوایی است. از این رو از امام باقر(ع) نقل شده است: «نیکی و صدقه، فقر را دور می کند...»

این مطلب ریشه قرآنی دارد؛ از نظر قرآن کریم انفاق در اره خدا، تجارتی پرسود و معامله ای ارزشمند است؛ زیرا افزون بر این که موجب جلب پاداش های عظیم و رسیدن به بهشت الهی می شود، انسان را از هول و هراس قیامت ایمن نموده و موجب نجات از عذاب دردناک الهی می شود؛ در دنیا نیز موجب رهایی از فقر و افزایش نعمت و برکت می شود که در آیات پیش گفته به روشنی برآن تصریح شده است.

منابع و مآخذ:

-         سایت تبیان

-         قرآن مجید و روایات